دومينوي خسارات ناترازي انرژي بر صنايع
تاریخ انتشار : 1402/08/08
دنياي‌اقتصاد : با آغاز فصل سرما، ناترازي گاز، صنايع و توليد را تهديد مي‌کند. در حالي که ايران دارنده ۱۸درصد از ميادين گازي و دومين دارنده منابع گاز طبيعي جهان است و ۲۲پالايشگاه با ظرفيت توليد ۸۵۰ميليون مترمکعب مشغول توليد گاز در کشور هستند، مصرف ۳۰درصدي نيروگاه‌ها و بيش از ۴۴درصدي بخش خانگي و تجاري از کل توليد گاز کشور، سهم صنايع از گاز توليدي را به‌رغم پتانسيل اين بخش براي ايجاد ارزش‌افزوده در اقتصاد، محدود کرده است.
براساس برآوردها و با توجه به ناترازي ۲۰۰ميليون مترمکعبي گاز در زمستان گذشته، انتظار مي‌رود اين ناترازي در سال‌جاري نيز ادامه‌دار باشد و بيش از ۲۵۰ميليون مترمکعب ناترازي گازي به ثبت برسد. يکي از دلايل اين ناترازي، رشد سرسام‌آور حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ميليون مترمکعبي بخش خانگي در مصرف گاز است و در حالي که صنايع کشور به گاز به صورت انرژي و همچنين خوراک پتروشيمي نيازمند هستند، قطعي گاز بيش از بخش خانگي، صنايع و بنگاه‌‌‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده است.
کارشناسان معتقدند با ۱۰ميليارد دلار سرمايه‌گذاري در حوزه صرفهجويي گاز بخش عمده‌اي از ناترازي گاز کشور حل مي‌شود، اما اين سرمايه‌گذاري تاکنون محقق نشده است. طي سال‌هاي گذشته به دليل اينکه فازهاي پارس‌جنوبي درحال تکميل بودند، شاهد رشد ۵درصدي توليد گاز به صورت سالانه بوديم؛ اما اکنون با افت فشار گاز در پارس‌جنوبي، توليد گاز نيز کاهش يافته و صنايع در خطر هستند. به نظر ميرسد با توجه به ارزش‌افزوده توليدي صنايع مصرف‌کننده گاز، دولت بايد در سياست‌‌‌هاي خود مبني بر قطع گاز صنايع به جاي گاز بخش خانگي، تجديدنظر کند.
ناکارآمدي بخش دولتي در مديريت انرژي
آرش نجفي، رئيس کميسيون انرژي اتاق ايران، در گفت‌‌‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» در خصوص خسارات ناشي از ناترازي گاز گفت: بنا بر اظهار فعالان پتروشيمي، عدم‌النفع واحدهاي توليدي به دليل قطع گاز ۷ميليارد دلار است و عملا اين فرآيند باعث شده است تا درآمد ارزي کشور نيز به همين ميزان کاهش پيدا کند. اين ميزان خسارت غير از ضرر صنايع فولادي و سيماني است. در سال گذشته و بنا بر اعلام وزارت نيرو به دليل ناترازي گاز، اين وزارتخانه براي تامين برق کشور مجبور به مصرف سوخت مايع بوده است. مصرف اين سوخت بنا بر آمار اين وزارتخانه، علاوه بر تبعات زيست‌محيطي و آلايندگي، نزديک به ۱۰ميليارد دلار هزينه در برداشته است.
به گفته نجفي، به دليل فقدان سرمايه‌گذاري، امسال ناترازي گاز بسيار جدي‌تر از گذشته شده است. برآوردها نشان مي‌دهد که بيش از ۲۰۰ميليون مترمکعب ناترازي گاز به صورت روزانه در ايام سرد سال خواهيم داشت.
اين فعال حوزه انرژي يکي از راه‌هاي برون‌رفت کشور از موضوع ناترازي گاز را ورود جدي و توسعه‌يافته به بحث انرژيهاي تجديدپذير و پنل‌هاي خورشيدي و توربين‌هاي بادي مي‌‌‌داند که با کاهش ناترازي‌‌‌هاي برق و با توجه به عدم‌استفاده از گاز در نيروگاه‌هاي حرارتي، ميتواند به حل موضوع ناترازي گاز نيز کمک کند.
رئيس کميسيون انرژي اتاق ايران، ناکارآمدي مديريتي و فقدان اهتمام جدي به مباحث بهينه‌سازي مصرف انرژي و عدم‌بهينه‌‌‌سازي را از جمله دلايل تشديد ناترازي انژري در کشور به‌رغم دارا بودن منابع عظيم براي توليد برق و گاز عنوان مي‌کند.
خسارت سنگين ناترازي به صنايع
حميدرضا صالحي، نايب رئيس کميسيون انرژي اتاق ايران، در گفت‌‌‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» فقدان سرمايه‌گذاري را دليل اصلي ناترازي گاز و انرژي در ايران مي‌‌‌داند که موجب خسارت به توليد و صنعت شده است. به گفته او ميادين بزرگ و مشترک ايران با قطر در زمينه گاز با کم‌لطفي و سرمايه‌گذاري‌‌‌هاي پايين و غيربهينه مواجه است؛ اين در حالي است هرسال ميزان توليد کاهش و ميزان مصرف افزايش يافته و ناترازي گاز تشديد شده است؛ يعني اگر سال قبل ناترازي گاز ۲۵۰ميليون مترمکعب بود، اين عدد در سال‌جاري با درصد قابل‌توجهي رشد مواجه خواهد شد.
اين فعال حوزه انرژي با بيان اينکه رويکرد توليدي و مصرفي گاز کشور بايد مورد تجديد نظر قرار گيرد، افزود: صنايع بزرگي همچون فولاد، پتروشيمي و سيمان به منابع گازي وابسته هستند و خوراک پتروشيميها بخش بزرگي از مصرف گاز کشور را شامل مي‌شود. از همين رو کمبود گاز هم باعث بروز ضرر و زيان صنايع کشور و هم باعث بروز آلايندگي در شهرهاي صنعتي کشور مي‌شود. از طرف ديگر به دليل مشکل ايجادشده در فرآيند توليد به دليل ناترازيها، بنگاه‌‌‌ها در تحويل سفارش‌ها به مشکل برمي‌‌‌خورند، نمادهاي صنعتي بورس با ريزش مواجه خواهند شد و ناترازي گاز از جهات مختلف صنعت و اقتصاد کشور را متضرر مي‌کند. همچنين زنجيره تامين صنايع پاييندستي به‌خصوص فولادي‌ها و پتروشيميها با مشکلات تعهدي مواجه خواهند شد و اين موضوع روند صادرات را نيز با اختلال مواجه مي‌کند و اين يعني ناترازي گازي عدم‌النفع بزرگي براي اقتصاد کشور از تمامي ابعاد به همراه خواهد داشت.
صالحي ادامه داد: ميزان مصرف گاز براي توليد برق حدود ۳۰ تا ۴۰ميليون مترمکعب است و از آنجا که در توليد برق نيروگاه‌ها نيز با مشکل مواجه هستيم، استفاده از سوخت‌‌‌هاي ديگر در نيروگاه‌ها آلايندگي بيشتري ايجاد خواهد کرد. به گفته او در حالي که صنايع در تابستان با قطعي برق مواجه هستند، در زمستان ناترازي گاز و ناترازي برق همزمان توليد را دچار چالش‌‌‌هاي جدي مي‌کند.
نايب‌رئيس کميسيون انرژي اتاق ايران درباره ميزان خسارت صنايع از ناترازي گاز با بيان اينکه در قانون تامين برق، خسارت‌ها به صورت بيمه پوشش داده مي‌شود، تصريح کرد: اين خسارت به دليل ناترازي گاز عدد بزرگي است که اغلب خسارت جبران نمي‌شود.
ميزان خسارت ناترازي‌‌‌هاي برق تقريبا مشخص است. به‌عنوان نمونه، به دليل قطعي برق، ميزان توليد يک شرکت فولادي که ماده اوليه بسياري از صنايع پاييندستي را تامين مي‌کند، از ۳۰۰هزار تن به ۷۵هزار تن رسيده که به کاهش ارزش‌افزوده ايجادشده در صنايع منجر شده است. براساس آمارهاي اعلام‌شده از سوي انجمن فولاد و پتروشيمي و ديگر صنايع نسبت قابل‌توجهي از توليد ناخالص داخلي ۳۶۰ميليارد دلاري کشور را به واسطه ناترازيها از دست داده‌‌‌ايم. اين عدد براي ناترازي برق در تابستان، به بيش از ۵ميليارد دلار ميرسد. حال آنکه در زمستان، هم با ناترازي گازي و هم با ناترازي برق به طور همزمان مواجه هستيم و اين يعني ميزان خسارت به صنايع بسيار بيشتر مي‌شود. به‌عنوان نمونه، اگر به پتروشيميها که بخش اعظمي از درآمد کشور را ايجاد مي‌کنند خوراک گازي کافي نرسد، خسارت قابل‌توجهي را در صنايع پتروشيمي شاهد خواهيم بود.
صالحي تاکيد کرد: دولت موظف است امنيت سرمايه‌گذاران، به‌خصوص سرمايه‌گذاران در زمينه صنايع گازي را تامين کند. نبايد به دليل تامين گاز بخش خانگي، صنايع و توليد با کمبود انرژي و خطوط توليد با مشکل مواجه شوند.
اين کارشناس با تاکيد بر صيانت از منابع براي آيندگان معتقد است کشور براي تبديل‌شدن به هاب انرژي منطقه بايد ميزان استخراج گاز را افزايش دهد، اين در حالي است که دولت‌‌‌ها حتي مانع حضور بخش خصوصي و سرمايه‌گذاري در صنايع انرژي با ايجاد موانع متعدد مي‌‌‌شوند.
حضور چين در ايران براي گسترش انرژيهاي تجديدپذير؟
منصور دفتريان، رئيس انجمن مهندسي گاز ايران، در گفت‌‌‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» در خصوص مشکلات ناترازي گازي کشور گفت: مشکل ناترازي عمدتا با ميدان گازي پارس‌جنوبي مرتبط است. ميدان گازي پارس‌جنوبي، به صورت غير‌متعارفي با افت فشار مواجه شده است و به اين دليل که پارس جنوبي بيش از ۷۰درصد گاز کشور را تامين مي‌کند. وقتي گاز با افت فشار مواجه مي‌شود، توليد نيز کاهش مي‌يابد. در ۲۰سال گذشته به دليل اينکه فازهاي پارس‌جنوبي درحال تکميل بودند، به طور متوسط سالانه ۵درصد رشد توليد گاز را شاهد بوديم. اکنون اما در برهه‌اي قرار گرفته‌ايم که نه‌تنها امکان توليد گاز بيشتري داريم، بلکه با افزايش مصرف نيز مواجه شده‌ايم و رشد مصرف، بيشتر از رشد توليد نيز بوده است. از اين‌رو در فصول سرد سال با ناترازي گاز مواجه مي‌شويم.
اين کارشناس حوزه انرژي ادامه مي‌دهد: حال که توليد در وضعيت کاهشي قرار دارد، طبيعي است که با رشد ناترازي مواجه خواهيم شد. اگر طي سال‌هاي آينده به‌سرعت و به صورت جدي کاري انجام نشود، از آنجا که اقتصاد امروز با انرژي در ارتباط است، مشکلات متعددي ايجاد خواهد شد.
رئيس انجمن مهندسي گاز ايران در خصوص پيشنهادهاي اين انجمن در مورد مشکلات ناترازي گاز به دولت گفت: کشور تعدادي مخازن گازي توسعه‌نيافته دارد. اين مخازن شناسايي شده و نياز به توسعه دارند. توسعه پارس‌جنوبي ۲۰سال زمان برد و توسعه اين مخازن، هم زمان‌بر است و هم نياز به اعتبارات دارد. کشور ما اکنون در وضعيتي است که با کمبود اعتبارات مواجه است و به دليل نبود منابع مالي، کشورهايي که با ما مخازن مشترک گازي دارند از ما پيش افتاده‌‌‌اند و همه گاز اين مخازن را تخليه مي‌کنند. بايد در ميدان گازي آرش دست به حفاري و توسعه بزنيم و چون اين ميدان از لحاظ حيثيتي هم اهميت زيادي براي ايران دارد، تعويق اين کار و موکول کردن آن به آينده، باعث لطمه به کشور و اقتصاد ايران خواهد شد.
او تاکيد کرد: مخازن گازي فعلي مشکلات ما را حل نمي‌‌‌کند و بايد دست به استفاده از مخازن توسعه‌نيافته بزنيم. براساس محاسباتي که داشتيم، مي‌‌‌توانيم با هزينه‌‌‌اي کم در مناطقي که تاسيسات پالايشي نيز داريم گاز توليد کنيم؛ اما اين اراده‌اي خاص و ويژه را مي‌طلبد. راهبرد ديگري که مي‌‌‌توانيم داشته باشيم و از سال ۱۳۷۳ در اولين کنگره ملي انرژي و اقتصاد آن را مطرح کرديم، اين بود که بايد از انرژي تجديدپذير به‌خوبي استفاده کنيم. از آن زمان تاکنون مسوولان در حال فعاليت در اين زمينه هستند اما ميزان کاري که انجام شده، در مقايسه با اقداماتي که بايد صورت بگيرد، بسيار اندک است.
دفتريان با اشاره به پيشنهادهايي که به معاون اول رئيس‌جمهور در زمينه استفاده از انرژيهاي تجديدپذير ارائه شده است، گفت: پيشنهاد ويژه ما اين بود که چون چين صاحب تکنولوژي انرژيهاي تجديدپذير محسوب مي‌شود و با توجه به قرارداد بلندمدت ايران و چين، اجازه فعاليت چيني‌‌‌ها در زمينه انرژي تجديدپذير ايران صادر و از اين کشور در زمينه توسعه و ارتقاي تکنولوژي اين بخش کمک گرفته شود تا توليد انبوه توربين‌ها و پنل‌هاي خورشيدي را ملي کرده و در ادامه به صادرات آن مشغول شويم و بخش جديد صنعتي ايجاد شود.
صنايع به دنبال مهاجرت!
مهرداد صابري، عضو هيات نمايندگان اتاق تهران، در گفت‌‌‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» در خصوص مشکلاتي که صنايع به دليل ناترازي‌‌‌هاي گازي متحمل مي‌‌‌شوند، گفت: هم بحث گاز و هم برق گريبان صنايع را در فصول مختلف سال گرفته است. صنايع تقريبا شش‌ماه از سال را با مشکلات ناترازي مي‌‌‌گذرانند و بر اساس آمار، در سال قبل براي تامين برق صنايع کوچک حدود ۴۵ميليون دلار واردات ژنراتور را داشتيم؛ اما اين عدد در سال‌جاري نزديک به يک‌ميليارد دلار بوده است. با مشکلات ناترازي موجود، صنايع به دنبال تامين برق خود به صورت خودکفا هستند؛ چرا که اين ناترازيها ضربات سختي به صنايع وارد کرده است. يکي از اين مشکلات، خروج ارز از کشور به دليل واردات ژنراتورهاي دست‌دومي است که علاوه بر کارآيي پايين، بعد از دو، سه‌سال، به آهن‌پاره تبديل مي‌‌‌شوند.
او افزود: از طرف ديگر اين ناترازيها بحث توليد را با مشکل مواجه کرده‌اند. براي مثال يک واحد صنعتي توليد يک‌ميليون تني ورق آهني را در دست احداث داريم که در زمان آغاز احداث آن، برآوردي مبني بر مشکلات برقي و گازي نداشتيم اما اکنون که پروژه در مراحل نهايي است، چنين مشکلاتي برابر ما ظاهر شده‌اند. اين باعث نااميدي توليدکنندگان مي‌شود و بازگشت سرمايه و راه‌اندازي خطوط صنايع را با مشکل مواجه مي‌‌‌سازد. ما ۲۵مگاوات امتياز برق داريم اما هيچ ضمانتي در استفاده از اين ظرفيت از سمت نهادهاي متولي وجود ندارد. اين موضوع در تامين گاز نيز وجود دارد.
صابري تاکيد کرد: تمام ادعاي ما در گذشته اين بود که ايران برق و گاز کافي و ارزان‌قيمت را در اختيار صنايع مي‌‌‌گذارد و فرصت سرمايه‌گذاري بالايي در ايران در اين زمينه وجود دارد. اين موضوع مشوق خوبي براي سرمايه‌گذاري بود که اکنون از دست رفته است. اين ناپايداري‌ها و فشاري که بر صنايع وارد مي‌شود، قابل پذيرش نيست و کار را براي ما سخت‌تر از گذشته کرده است. صنايع فولادي بخش اعظمي از برق و گاز کشور را مصرف مي‌کنند اما اين بخش‌ها با توليد ارزش‌افزوده، گامي بلند در جهت پيشرفت کشور برمي‌‌‌دارند. اما بخش خانگي و مصارف خانوارها، هيچ ارزش‌افزوده‌‌‌اي ايجاد نمي‌‌‌کند. در نتيجه دولت ميتواند با محدود کردن مصارف خانگي و انجام برخي امور اصلاحي در مصرف، شرايط را تغيير دهد.
او افزود: قانون بهبود محيط کسب‌وکار صراحتا تاکيد داشته است که در بحران‌هاي برقي و گازي، اولويت قطع مصارف خانگي است، نه صنايع. ضمنا اگر صنايع با قطعي مواجه شدند، بايد راه‌هاي جبران خسارت اعلام شود اما متاسفانه اين موضوع صورت نمي‌گيرد. در اين شرايط سرمايه‌گذاران ترجيح مي‌دهند به کشورهاي ديگر از جمله عمان مهاجرت کرده و در آنجا فعاليت کنند. برخي صنايع هم ترجيح مي‌دهند در عراقي که خود مشکل برق دارد خط توليد راه بيندازند اما در ايران فعاليت نداشته باشند.
قيمت‌گذاري دستوري؛ دليل مصرف بالاي گاز خانگي
سعيد ترکمان، رئيس هيات مديره انجمن ملي صنايع پليمر، در گفت‌‌‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» در خصوص مشکلات ناترازي گاز در صنايع گفت: اگر به سال گذشته نگاه کنيم، شاهد بوديم که بعضي پتروشيميها به‌خصوص بالادستي‌ها که به صنايع مياني خوراک مي‌فروشند، مجبور به تغييراتي در برنامه توليد و فروش خود شدند و اين باعث شد برخي صنايع پتروشيمي‌‌‌هاي مياني هم از اين وضعيت آسيب ببينند و آسيبي دوچندان به صنايع تکميلي وارد کنند. با اين اتفاق با عرضه‌هايي منقطع و تقريبا با دامنه‌اي غير‌مشخص مواجه شديم. اين يعني در برخي هفته‌ها شاهد بوديم که برخي کالاها به دليل موضوع خوراک در بورس عرضه نمي‌شدند و اثرات اين موضوع به صورت دومينويي بود که باعث شد صنايع تکميلي دچار اختلالاتي شوند.
او افزود: در ديگر کشورها در بحران‌هاي گازي برخي صنايع مادر که امکان توقف توليد در برخي مقاطع و ميزان مصرف گاز بالايي دارند، محدود مي‌‌‌شوند اما در ايران با توجه به ساختار کشور و اينکه گاز خانگي مصرف زيادي نسبت به خوراک پتروشيميها دارد، شرايط متفاوت است. صنايع بالادستي و پتروشيميها به دولت پيشنهاد دادند که حاضر هستند صرفهجويي قسمت خانگي را از دولت خريداري کنند تا براي خوراک صنايع پتروشيمي استفاده کنند. متاسفانه تمام پيشنهادهاي پتروشيميها و صنايع تکميلي عملياتي نشد؛ اما اميدواريم اين موضوع در سال‌جاري عملياتي شود و هم خانوارها از اين موضوع بهره‌مند شوند و هم اين بي‌برنامگي که به وسيله آن بهانه‌اي براي تغييرات در عرضه توسط برخي صنايع شکل مي‌گيرد، از بين برود. به گفته او رقابت شديد در بورس‌کالا که مستقيما منافع مالي را براي گروهي تامين مي‌کند اما قيمت تمام‌شده براي مصرف‌کننده را بسيار گران مي‌کند، از ديگر نتايج اين ناترازي است.
ترکمان در خصوص دلايل ناترازي گاز در ايران گفت: وقتي قيمت گاز بخش خانگي ارزان است، خانوارها نيز علاقه‌اي به استفاده از سيستم‌هاي گرمايشي غير‌گازي ندارند و ترجيح مي‌دهند از سيستم‌هاي گرمايشي سوختي استفاده کنند تا صرفهجويي در مصرف را در پيش بگيرند. در نتيجه با مصرف سرسام‌آور گاز در کشور، فرصتي براي توسعه صنايع نداريم. دليل اصلي اين ناترازيها ناشي از قيمت‌گذاري دستوري است و اثر قيمت‌گذاري دستوري، سبب اين شيوه مصرف گاز شده است.
