تاریخ انتشار : 1401/06/28
به گزارش خبرنگار ايبِنا؛ يکي از الزامات اجتنابناپذير براي پيشرفت اقتصادي، ايجاد پيوندهاي مختلف با ساير کشورها است. درهمتنيده شدن اقتصادها فرصتهاي زيادي را پيش روي آنها قرار ميدهد و زمينه افزايش تابآوري اقتصاد و خنثيسازي تحريمهاي خارجي را فراهم مينمايد. يکي از بسترهاي برقراري ارتباطهاي چندگانه، حضور در پيمانهاي منطقهاي و فرامنطقهاي است که امکان ارتباط همزمان با چند کشور و استفاده از مزيتهاي آن پيمان را فراهم ميکند.
اين موضوع در کشور ما نيز طي سالهاي گذشته مورد توجه بوده؛ اما در اين زمينه يک خطاي راهبردي صورت گرفته است. در سالهاي دهه ۹۰ ارتباط با برخي کشورهاي محدود مورد توجه دولت بود و غربيها نيز با سوءاستفاده از اين رويکرد، دولت ايران را در بلاتکليفي نگه ميداشتند و در ازاي دريافت امتيازات نقد، امتيازات نسيه ميدادند.
تغيير مسير دولت
اما در دولت سيزدهم ورق برگشت و راهبرد دولت از يکجانبهگرايي به چندجانبهگرايي اقتصادي تغيير کرد. اين رويکرد جديد بهوضوح در اقدامات دولت و شخص رئيسجمهور پيدا بوده است. سيد ابراهيم رئيسي طي مدت کوتاه يک سال، سفرهاي متعددي به کشورهاي پيرامون داشته و ميزبان سران بسياري از همسايگان بوده است و در اين بين گسترش و تثبيت حضور ايران در پيمانهاي منطقهاي و فرامنطقهاي را دنبال کرده است.
مهمترين نتيجه بهدستآمده در اين زمينه، تبديل عضويت ايران در پيمان راهبردي شانگهاي از عضو ناظر به عضو دائمي بوده که در نشست اخير سران سازمان همکاري شانگهاي در ازبکستان رسماً اعلام گرديد.
ظرفيتهاي اقتصاد پيش روي ايران
اين دستاورد از منظر اقتصاد بينالملل اتفاق مهمي محسوب ميشود. به گفته وزير امور خارجه کشورمان، سازمان همکاري شانگهاي يک نمونه موفق از همکاريهاي منطقهاي است. کشورهاي عضو آن حدود ۲۵ درصد از توليد ناخالص داخلي جهان (GDP) را تشکيل ميدهند که بالغ بر ۲۰ تريليون دلار آمريکا است و بيش از ۱۳ برابر از زمان تشکيل آن افزايش يافته است.
در سال ۲۰۲۱ ارزش تجارت ايران با کشورهاي عضو سازمان همکاري شانگهاي به بيش از ۳۷ ميليارد دلار رسيد که حدود ۳۰ درصد از کل تجارت خارجي ايران را تشکيل ميدهد.
فرياد دلارزدايي؛ از بريکس تا شانگهاي
پيمان شانگهاي پنجرهاي جديدي در حوزههاي مختلف اقتصادي همچون حملونقل، انرژي، تجارت خارجي و سرمايهگذاري در سالهاي آينده پيش روي ما قرار ميدهد؛ اما يکي از مهمترين نتايج آن، دلارزدايي از مناسبات اقتصادي است.
دلار تنها يک ارز نيست، بلکه طي نيمقرن گذشته، به سلاح آمريکا براي سلطه بر کشورها از جمله ايران تبديل شده است. با محوريت يافتن چرخه دلار بهعنوان مبناي مبادلات اقتصادي در دنيا، هر کشوري از خواستههاي آمريکا تخطي کند، از اين چرخه محروم شده و در تعاملات خارجي با مشکل مواجه ميگردد.
اين رويکرد باعث شده کشورهايي که با يکجانبهگرايي آمريکا مخالفاند، به دنبال راهي براي حذف دلار از مبادلات خارجي خود باشند. صداي اعتراض اين کشورها که مدتها است بلند شده، از بريکس تا شانگهاي شنيده ميشود.
ولاديمير پوتين؛ رئيسجمهوري روسيه در نشست سران بريکس که تيرماه امسال برگزار شد، گفت که دلار در اين ذخاير ارزي کشورها جايي نخواهد داشت و اين کشورها به دنبال روشهاي جايگزين براي پرداختيهاي خود هستند که در آن دلار کنار گذاشته ميشود. شي جينپينگ؛ رئيسجمهور چين هم در سخنراني افتتاحيه نشست از اين گروه خواست همکاري خود در زمينه مبادلات با پولهاي ملي خود را توسعه دهند. سيد ابراهيم رئيسي؛ رئيسجمهوري اسلامي ايران هم بهعنوان مهمان اين نشست در سخنراني خود بر نقشآفريني مؤثر بريکس در پيشبرد اهدافي چون اصلاحات در نظام مالي بينالمللي تأکيد کرد.
رئيسجمهور کشورمان در اجلاس اخير شانگهاي نيز ضمن اشاره به راهبرد «تعميق چندجانبهگرايي اقتصادي» جمهوري اسلامي ايران، بر سازوکار «مبادلات بينبانکي» و «تأمين مالي سازمان همکاريهاي شانگهاي» تأکيد کرد.
اساسنامه شانگهاي؛ تجارت بدون دلار و يورو
داريوش صفرزاده؛ کارشناس بينالملل، يکي از ظرفيتهاي پيمان شانگهاي را مناسبات بانکي و پولي عنوان ميکند و معتقد است: تحريم، درونگرايي را به وجود آورده و اين درونگرايي درونسازي کرده است. امروز تجارت بر پايه پولهاي ملي، تجارت منهاي دلار و يورو يکي از اساسنامههاي اصلي سازمان شانگهاي است. منطقه شانگهاي بازار مصرف خيلي بزرگي دارد بهويژه براي توليدات ايرانيها، در کنار آن بحث کريدورهاي حملونقلي است، موقعيت راهبردي کشور ما ايجاب ميکند که توجه ويژهاي را بايد به ايران داشته باشند.
وي همچنين با اشاره به اهميت مباحث بانکي گفت: ما بايد با تکتک اعضاي شانگهاي پيمانهاي پولي داشته باشيم که بتوانيم تجارت را تسهيل کنيم، نکته پنجم بحث برقراري خطوط انتقال انرژي است.
بستر انعقاد پيمانهاي پولي
موضوع پيمانهاي پولي راهکاري است که از سالها قبل دولتهاي مختلف از آن بهره بردهاند. در کشورمان هم مدتها است محل گفتگو است و بهويژه در يکسال اخير گامهاي مهمي در اين زمينه برداشته شده است. برنامه رشد غير تورمي دولت در کنار برنامههاي جداگانه وزارت اقتصاد و بانک مرکزي به اين مهم اشاره دارند و حضور دائمي در شانگهاي ميتواند تسهيلکننده پيمانهاي پولي با ساير اعضا باشد.
تيرماه سال جاري، علي صالحآبادي؛ رئيسکل بانک مرکزي از پيگيري و عملياتيشدن پيمانهاي پولي دو يا چندجانبه با برخي کشورها خبر داد. او مدتي بعد از اين اظهارات در جريان سفر به روسيه، نشستهاي مهمي در اين زمينه با مسئولان بانک مرکزي و بانکهاي بزرگ روس برگزار کرد.
صالحآبادي پس از بازگشت از مسکو، با بيان اينکه پيمانهاي پولي مدنظر ما براي دلارزدايي فقط مختص روبل و روسيه نيست، تصريح کرد که پيمانهاي پولي فقط به روسيه ختم نخواهد شد. وي يادآور شد: روبل تنها مختص روسيه نيست و با برخي ديگر از کشورهاي آسياي ميانه نيز ميتوانيم با روبل تسويه کنيم.
بهتازگي هم عليرضا پيمان پاک؛ رئيس سازمان توسعه تجارت ايران گفته است: هم اکنون پيمان دوجانبه پولي بين ايران و روسيه فعال شده و اين پيمان دوجانبه با چين نيز در حال فعالشدن است.
راهاندازي نماد روبل ريال
بانک مرکزي همزمان با پيگيري پيمانهاي پولي، به دنبال کاهش سهم دلار و يورو در مبادلات تجاري کشور است. به گفته رئيسکل بانک مرکزي، هرچقدر بتوانيم حجم ارزهاي غير از دلار و يورو را در سبد ارزي افزايش دهيم، تقاضا براي اين دو ارز را کاهش خواهيم داد.
در اين راستا بانک مرکزي همزمان با پيگيري پيمان پولي با روسيه، يک اقدام مهم ديگر هم در اين زمينه رقم زد و در آخرين روزهاي تيرماه، امکان مبادله روبل را در بازار متشکل ارزي فراهم نمود.
صالحآبادي در اين زمينه اظهار کرد: در بازار متشکل ارزي امکان معامله روبل و ريال را فراهم کرديم تا صادرکنندگان و تجار ايراني و حتي افراد روسي دارنده روبل بتوانند در اين بازار با ارزهاي ملي خريدوفروش کنند که مصارف اين ارزها براي بخشهاي غيربازرگاني مثل ارز مسافرتي و دانشجويي است.
پيشنهاد ايران براي پول واحد
ايران در دوره جديد با دست پر به شانگهاي آمده و پيشنهادهاي خوبي را ارائه کرده است. يکي از اين پيشنهادها، به راهاندازي پول واحد بين اعضا اشاره دارد.
ارديبهشتماه امسال ايران به سازمان همکاري شانگهاي پيشنهاد تعريف پول واحد براي انجام مبادلات تجاري در ميان بلوک اوراسيا را که شامل چين، هند و روسيه است، ارائه داد، تا با افزايش قواي سيستم مالي جهاني تحت سلطه دلار آمريکا مقابله کند.
پايگاه خبري سي جي تي ان چين ضمن اعلام اين خبر، با انتشار گزارشي از تحريمهاي يکجانبه آمريکا عليه اعضا شانگهاي نوشت: در اين وضعيت، پيشنهاد ايران براي ارز واحد سازمان همکاري شانگهاي، اهميت بيشتري پيدا ميکند. پول واحد منطقه اوراسيا ميتواند چالشي جدي براي استيلاي دلار در تجارت بينالمللي ايجاد کند و درعينحال اعضاي سازمان همکاري شانگهاي را در برابر تحريمهاي اقتصادي يکجانبه غرب و آمريکا مصون دارد.
توسعه روابط بانکي
امکان استفاده از ارزهاي جايگزين دلار و يورو بدون راهاندازي سيستم بانکي بينالمللي جايگزين، بسيار دشوار است. به همين منظور در اجلاس ۲۰۰۷ سازمان همکاري شانگهاي نيز ايران پيشنهاد داد: سازمان همکاري شانگهاي مکان مناسبي براي طراحي يک سيستم بانکي جديد مستقل در سطح جهاني ارائه دهد.
البته اين پيشنهاد در سالهاي بعد عملاً از سوي برخي اعضا با جايگزيني سيستم تبادلات بينبانکي دنبال شد. روسيه و چين به طور جداگانه اقداماتي مانند سيستمهاي پرداخت بينبانکي فرامرزي را به موازات سوئيفت آغاز کردهاند و هند و روسيه نيز يک سازوکار تجاري مبتني بر روپيه – روبل براي دورزدن تحريمهاي آمريکا و غرب تأسيس کردهاند. ايران نيز از ديرباز سازوکار تجارت ارز محلي با هند و چين داشته است.
بدون شک با همسويي کشوهاي عضو شانگهاي که اکنون ايران يکي از آنها است، زمينه حذف دلار و يورو از مبادلات بينالمللي و خنثيسازي ابزار اعمال قدرت غرب مهيا شده است. بهاينترتيب به نظر ميرسد يک خيزش جهاني عليه سلطه دلار شروع شده که با همکاري کشورهاي مستقل در چارچوب پيمانهايي مانند شانگهاي ميتوان خيلي زودتر به نتيجه موردنظر يعني رسيدن به نظام تبادلات مالي آزاد دست يافت.